Στη σύγχρονη εποχή, οι οικονομίες, συνήθως, οργανώνονται με βάση αυτό που ονομάζουμε μικτό οικονομικό σύστημα.
Το σύστημα αυτό αποτελεί έναν συνδυασμό του καπιταλιστικού και του σοσιαλιστικού συστήματος.
Δηλαδή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αυτόνομο αλλά όχι ανεξάρτητο, αφού το κράτος παρεμβαίνει στη ροή της οικονομίας μέχρι ενός σημείου.
Οι απόψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα αυτού του συστήματος διίστανται, διότι αμφισβητείται η δίκαιη λειτουργικότητά του.
Οπότε, στο παρόν άρθρο θα εξηγήσουμε:
- τι είναι ένα μικτό οικονομικό σύστημα,
- ποια τα χαρακτηριστικά του και
- ποια τα θετικά κι αρνητικά που επιφέρει σε μια οικονομία
Ας δώσουμε, αρχικά, έναν ορισμό:
Τι είναι ένα μικτό οικονομικό σύστημα;
Είναι ένα σύστημα που συνδυάζει πτυχές τόσο του καπιταλισμού όσο και του σοσιαλισμού.
Ένα μικτό οικονομικό σύστημα προστατεύει την ιδιωτική ιδιοκτησία κι επιτρέπει ένα επίπεδο οικονομικής ελευθερίας στη χρήση του κεφαλαίου.
Ωστόσο, επιτρέπει ισοδύναμα στις κυβερνήσεις να παρεμβαίνουν σε οικονομικές δραστηριότητες για την επίτευξη κοινωνικών στόχων.
Σύμφωνα με τη νεοκλασική θεωρία, οι μικτές οικονομίες είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τις καθαρές ελεύθερες αγορές.
Από την άλλη, οι υποστηρικτές των κυβερνητικών παρεμβάσεων έχουν διαφορετική άποψη.
Υποστηρίζουν ότι οι βασικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αποτελεσματικότητα στις ελεύθερες αγορές, δεν μπορούν να επιτευχθούν με πρακτική εφαρμογή.
Μερικά παραδείγματα προϋποθέσεων είναι η ίση πληροφόρηση κι οι ορθολογικοί συμμετέχοντες στην αγορά.
Πώς λειτουργεί ένα μικτό οικονομικό σύστημα;
Οι περισσότερες σύγχρονες οικονομίες διαθέτουν μια σύνθεση δύο ή περισσότερων οικονομικών συστημάτων.
Ο δημόσιος τομέας λειτουργεί παράλληλα με τον ιδιωτικό τομέα, αλλά μπορεί να ανταγωνίζονται για τους ίδιους περιορισμένους πόρους.
Τα μικτά οικονομικά συστήματα δεν εμποδίζουν τον ιδιωτικό τομέα από την αναζήτηση κέρδους.
Όμως, επιβάλλουν ρυθμιστικά μέτρα στις επιχειρήσεις και μπορεί να εθνικοποιήσουν βιομηχανίες που παρέχουν κάποιο δημόσιο αγαθό.
Για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια μικτή οικονομία, καθώς αφήνουν την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κυρίως σε ιδιώτες.
Παράλληλα, ενσωματώνουν στοιχεία όπως επιδοτήσεις για τη γεωργία, ρύθμιση για τη μεταποίηση και μερική ή πλήρη δημόσια ιδιοκτησία ορισμένων βιομηχανιών όπως η παράδοση επιστολών κι η Εθνική Άμυνα.
Στην πραγματικότητα, όλες οι γνωστές ιστορικές και σύγχρονες οικονομίες εμπίπτουν κάπου στη συνέχεια των μικτών οικονομιών.
Τόσο ο καθαρός σοσιαλισμός όσο κι οι καθαρές ελεύθερες αγορές αντιπροσωπεύουν μόνο θεωρητικές κατασκευές.
Χαρακτηριστικά μιας μικτής οικονομίας
Μια μικτή οικονομία συνήθως συνδυάζει τα χαρακτηριστικά μιας οικονομίας που βασίζεται στην αγορά με έναν ισχυρό δημόσιο τομέα.
Οι περισσότερες τιμές καθορίζονται από την προσφορά και τη ζήτηση.
Εντούτοις, η κυβέρνηση μπορεί να παρέμβει στην οικονομία:
- επιβάλλοντας κατώτατα ή ανώτατα όρια τιμών για ορισμένα αγαθά ή
- κατευθύνοντας δημόσιους πόρους σε ορισμένες βιομηχανίες σε βάρος άλλων.
Τα ακόλουθα είναι κοινά παραδείγματα πολιτικών μικτής οικονομίας:
Προγράμματα Κοινωνικής Πρόνοιας
Οι περισσότερες μικτές οικονομίες, ακόμη κι εκείνες που είναι σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένες στην αγορά, προσφέρουν οφέλη σε όσους ζουν στο επίπεδο της φτώχειας ή κοντά σε αυτό.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση παρέχει προνόμια SNAP (Συμπληρωματικό Πρόγραμμα Διατροφικής Βοήθειας), Medicaid και δημόσια στέγαση σε άτομα με χαμηλό εισόδημα.
Παράλληλα, πολλές κυβερνήσεις πολιτειών παρέχουν τα δικά τους οφέλη.
Πολλές χώρες στη Δυτική Ευρώπη έχουν εξαιρετικά γενναιόδωρα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, υγειονομική περίθαλψη που παρέχεται από την κυβέρνηση κι ισχυρή προστασία της εργασίας.
Έλεγχοι τιμών / Επιδοτήσεις
Ενώ οι τιμές σε μια μικτή οικονομία καθορίζονται γενικά από την αγορά, η κυβέρνηση μπορεί να παρέμβει.
Σκοπός της παρέμβασης είναι να αποτρέψει την αύξηση ή την πτώση των τιμών ορισμένων εμπορευμάτων πάνω ή κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο.
Για παράδειγμα, οι περισσότερες μικτές οικονομίες έχουν νόμους για τον κατώτατο μισθό για να αποτρέψουν την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού.
Επιπλέον, μπορούν να χρησιμοποιούν επιδοτήσεις για να στηρίξουν τους αγρότες ή άλλους βασικούς κλάδους.
Ισχυροί επιχειρηματικοί κανονισμοί
Οι περισσότερες επιχειρηματικές δραστηριότητες καθοδηγούνται από την ελεύθερη αγορά.
Ωστόσο, οι κυβερνήσεις ενδέχεται να χρησιμοποιούν κανονισμούς για την προστασία του κοινού από επικίνδυνα προϊόντα, ρύπανση ή μονοπωλιακές επιχειρηματικές πρακτικές.
Πολλές μικτές οικονομίες έχουν αντιμονοπωλιακούς νόμους για να διασφαλίσουν ότι η αγορά παραμένει ανταγωνιστική.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μιας μικτής οικονομίας
Μια μικτή οικονομία συνδυάζει αρκετές από τις επιθυμητές ιδιότητες τόσο των καπιταλιστικών όσο και των σοσιαλιστικών οικονομικών συστημάτων.
Οι καπιταλιστικές αρχές της ελεύθερης επιχείρησης, των τιμών που βασίζονται στην αγορά και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας δημιουργούν κίνητρα για καινοτομία κι αποτελεσματικότητα.
Αντιστοίχως, τα στοιχεία ενός κράτους πρόνοιας κι οι έλεγχοι των τιμών εγγυώνται ένα κάποιο ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο.
Ωστόσο, τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας μπορούν να δημιουργήσουν υψηλή φορολογική επιβάρυνση και να στρεβλώσουν την αγορά.
Οι έλεγχοι των τιμών, όπως οι νόμοι για τον κατώτατο μισθό, μπορεί να έχουν τα ακούσια αποτελέσματα της μείωσης της απασχόλησης, σύμφωνα με την καμπύλη Philips.
Άλλες παρεμβάσεις, όπως οι εγγυήσεις στέγασης ή η δωρεάν υγειονομική περίθαλψη, μπορεί μερικές φορές να οδηγήσουν σε ελλείψεις επειδή η τιμολόγηση δεν αντικατοπτρίζει τη διαθεσιμότητα.
Η μικτή οικονομία επιτρέπει, επίσης, στην κυβέρνηση να θέτει τις στρατηγικές της προτεραιότητες μέσω επιλεκτικών παρεμβάσεων στην οικονομία.
Παραδείγματος χάρη, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέχουν ευνοϊκές φορολογικές μεταχειρίσεις σε ορισμένες γεωργικές και μεταποιητικές βιομηχανίες, επειδή θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη οικονομική υγεία της χώρας.
Οι μικτές οικονομίες μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε λιγότερο ανταγωνισμό ή δέσμευση ρυθμιστικών αρχών, καθώς ιδιωτικά συμφέροντα ασκούν πίεση για ευνοϊκούς κανονισμούς και φορολογική μεταχείριση.
Αυτό μπορεί να έχει το στρεβλό αποτέλεσμα οι κανονισμοί να καθορίζονται από τις βιομηχανίες κι όχι από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Πλεονεκτήματα
- Αυξημένη αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα λόγω κινήτρων που βασίζονται στην αγορά.
- Προστασίες πρόνοιας για τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού.
- Επιτρέπει στην κυβέρνηση να θέτει στρατηγικές προτεραιότητες μέσω της οικονομικής πολιτικής.
Μειονεκτήματα
- Μη αποφυγή των επιπτώσεων της κρατικής παρέμβασης που στρεβλώνουν την αγορά.
- Πιθανότητα να υποκύψει στη δέσμευση των ρυθμιστικών αρχών, καθώς τα επιχειρηματικά συμφέροντα εκστρατεύουν για ευνοϊκούς κανονισμούς.
- Υψηλότεροι φόροι για την πληρωμή των πολιτικών του κράτους πρόνοιας.
Μερικά αληθινά παραδείγματα
Τεχνικά, σχεδόν κάθε χώρα μπορεί να θεωρηθεί μικτή οικονομία, καθώς είναι δύσκολο για μια χώρα να διατηρήσει την οικονομική δραστηριότητα χωρίς κάποιο βαθμό κρατικής παρέμβασης ή δραστηριότητας της αγοράς.
Ακόμη κι η Βόρεια Κορέα επιτρέπει περιορισμένο αριθμό ιδιωτικών αγορών.
Όμως, τα καλύτερα παραδείγματα μικτών οικονομιών είναι εκείνες οι χώρες όπου η κυβέρνηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση της πορείας της οικονομίας της αγοράς.
Πολλές χώρες στη Δυτική Ευρώπη θεωρούνται μικτές οικονομίες, επειδή η κυβέρνηση προσφέρει γενναιόδωρα προγράμματα πρόνοιας κι αυστηρούς κανονισμούς για την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, έχουν πολλά κοινωνικά προγράμματα προς όφελος των φτωχών, καθώς κι αρκετές κρατικές επιχειρήσεις.
Αντίθετα, πολλές χώρες με σοσιαλιστικό προσανατολισμό μπορούν να θεωρηθούν μικτές οικονομίες λόγω των μεγάλων ιδιωτικών τους τομέων.
Τόσο η Κίνα όσο και το Βιετνάμ έχουν ιδιωτικοποιήσει επιτυχώς πολλές από τις κρατικές επιχειρήσεις τους, ενώ διατηρούν ηγετικό ρόλο για την κυβέρνηση στις οικονομικές υποθέσεις.
Κι ένα συμπέρασμα…
Η πλειοψηφία των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο εφαρμόζουν μικτό οικονομικό σύστημα.
Είναι ένα πολυσύνθετο σύστημα που συνδυάζει τόσο τους ρυθμούς της ελεύθερης αγοράς όσο και τη δημοσιονομική πολιτική εκ μέρους του εκάστοτε κράτους.
Συναντάμε τόσο θετικά όσο κι αρνητικά στοιχεία από την υιοθέτηση του μικτού οικονομικού συστήματος.
Χρειάζεται να βρεθεί μια “χρυσή τομή” μεταξύ της κοινωνικής δράσης μιας κυβέρνησης και της ανταγωνιστικής λειτουργίας της όποιας αγοράς, προκειμένου να αναπτυχθεί μια οικονομία.
Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε ότι μια αναπτυσσόμενη κι ορθώς λειτουργική οικονομία συνεπάγεται ένα ευοίωνο μέλλον για τις εγχώριες επιχειρήσεις.
Πηγή: Investopedia
