Βεατρίκη Μακρή
Η 4η βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίζεται από ένα εύρος καινοτόμων τεχνολογιών που ενώνουν τον φυσικό, ψηφιακό και βιολογικό κόσμο, διαμορφώνοντας νέες κοινωνίες και αγορές, μεταλλάσσοντας ακόμα, και την έννοια της ανθρώπινης φύσης. Τα τελευταία 50 χρόνια έχει παρατηρηθεί μείωση των ρυθμών της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης. Η αύξηση της παραγωγής αποτελούσε πάντα το σκοπό και τη δίοδο προς την οικονομική ανάπτυξη. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση πρόκειται να καταστήσει δυνατή αυτήν ακριβώς την πρόκληση.
H 1η Βιομηχανική Επανάσταση επήλθε κατά το 2ο μισό του 18ου αιώνα και εισήγαγε νέα εργαλεία και διαδικασίες παραγωγής, βασισμένες στην ισχύ του ατμού και του νερού, μηχανοποιώντας την παραγωγή. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο ηλεκτρισμός σε συνδυασμό με την έλευση του χάλυβα και του πετρελαίου επέφεραν τη μαζική παραγωγή και τη 2η Βιομηχανική Επανάσταση. Τέλος, οι ψηφιακές τεχνολογίες, ο κλάδος της πληροφορικής και η αυτοματοποίηση των διαδικασιών σηματοδότησαν την 3η Βιομηχανική Επανάσταση κατά τη δεκαετία του 1970. Σήμερα, βρισκόμαστε στο πρώιμο στάδιο της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Η ειδοποιός διαφορά από τις προηγούμενες επαναστάσεις είναι ότι η συγκεκριμένη δεν περιορίζεται στην αύξηση της παραγωγής αλλά εστιάζει στην έξυπνη, ποιοτικότερη και πιο εξατομικευμένη παραγωγή.
Υπερυπολογιστές, προσθετική κατασκευή (3d printing), drones, νευροτεχνολογία, γενετική επεξεργασία και τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν παραδείγματα τεχνολογιών που σηματοδοτούν την επερχόμενη βιομηχανική επανάσταση. Στοιχεία της δραματικής αλλαγής βρίσκονται παντού γύρω μας και η αλλαγή λαμβάνει χώρα με εντυπωσιακή ταχύτητα.
Πυρήνας της Βιομηχανίας 4.0, όπως καλείται η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, αποτελεί ο συνδυασμός των υπαρχουσών και νέων τεχνολογιών και η δημιουργία έξυπνων δικτύων τα οποία θα συνεργάζονται μεταξύ τους με σκοπό την παραγωγή σφαιρικών υπηρεσιών. Τα έξυπνα δίκτυα θα μπορούν να συγκεντρώνουν και να αναλύουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων, να κάνουν προβλέψεις, ακόμη και να παίρνουν αποφάσεις. Τα ρομπότ μέχρι σήμερα ‘περιορίζονταν’ στο να εκτελούν μια επαναλαμβανόμενη κίνηση. Στην Βιομηχανία 4.0 τα ρομπότ αποκτούν προσωπική υπόσταση. Αποκτούν δικαιοδοσίες όπως ποτέ άλλοτε και έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν γνώσεις μέσω της μηχανικής εκμάθησης (machine learning). Ένα λογισμικό, δηλαδή, το οποίο επιτρέπει στο ρομπότ να μαθαίνει από προηγούμενες δραστηριότητες του και να αποφασίζει πότε θα εκτελέσει ποια υπηρεσία.
Η συνεχιζόμενη δημογραφική μείωση του εργασιακά ενεργού πληθυσμού αποτελεί εμπόδιο στην οικονομική μεγέθυνση. Ο αυτοματισμός των μηχανών θα μπορούσε να συντελέσει στην εξισορρόπηση των δημογραφικών τάσεων. Ταυτόχρονα, μεταβάλλεται και η φύση της εργασίας καθώς τα άτομα εκτελούν πλέον δραστηριότητες συμπληρωματικές της εργασίας των μηχανών. Η αντικατάσταση των εργαζομένων από μηχανές οδηγεί σε αύξηση των θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης.
Η γραμμή παραγωγής σταδιακά αυτοματοποιείται σχεδόν ολοκληρωτικά και οι εργαζόμενοι της Βιομηχανίας 4.0 θα χρειαστεί να μεγιστοποιήσουν τη δημιουργικότητα τους. Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα της εκπαίδευσης θα χρειαστεί σημαντικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να είναι ομαλή η προσαρμογή στην νέα εποχή.
Τα κόστη των μεταφορών και των επικοινωνιών περιορίζονται, οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού γίνονται ταχύτερες και αποτελεσματικότερες, με αποτέλεσμα το κόστος του εμπορίου να μειώνεται. Νέες αγορές και προϊόντα υψηλής ποιότητας και χρησιμότητας είναι πλέον διαθέσιμα, έχοντας ως στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής των καταναλωτών. Επιπλέον, η γενετική και η βιοτεχνολογία δίνουν ώθηση στον τομέα της υγείας ενώ οι νέες τεχνολογίες καθιστούν δυνατή τη βέλτιστη διαχείριση ενέργειας.
Οι ψηφιακές υποδομές δίνουν τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να ασκήσουν αποτελεσματικότερο έλεγχο χρησιμοποιώντας τα συστήματα διασταύρωσης. Οι διαδικασίες απλοποιούνται και επιταχύνονται, η γραφειοκρατία ελαχιστοποιείται και η διαφάνεια διασφαλίζει τις κρατικές δραστηριότητες. Οι πολίτες μπορούν περισσότερο από ποτέ να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις και να συντονίσουν τις προσπάθειες τους. Οι διαφορετικοί ρυθμοί υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ενδέχεται να δημιουργήσουν σοβαρές τριβές και αμφισβήτηση των δημόσιων αρχών.
Ωστόσο, όσο αφορά τη διαχείριση κινδύνου, παρόλο που οι θεμελιώδεις αρχές παραμένουν ίδιες, το περιβάλλον μεταβάλλεται ραγδαία. Ο όγκος όλων των πληροφοριών καθίσταται διαχειρίσιμος πλέον αποκλειστικά μέσω συστημάτων, γεγονός το οποίο ορισμένες φορές καθιστά τα κρατικά και εταιρικά δεδομένα “ευάλωτα”. Υψίστης σημασίας για τη διαφύλαξη των ευαίσθητων πληροφοριών είναι να δοθεί έμφαση από όλους τους φορείς στην διαχείριση των κινδύνων του κυβερνοχώρου και στην προστασία από διαδικτυακές “εισβολές”.
Επίσης, πολλές μελέτες προβλέπουν σημαντικές απώλειες θέσεων εργασίας λόγω αυτοματοποίησης. Για παράδειγμα, οι Fredy και Osborne προβλέπουν ότι σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί εργαζόμενοι θα αντιμετωπίσουν κινδύνους λόγω αυτοματοποίησης της δουλειάς τους έως το 2030. Ακόμη, μελέτη του McKinsey Global Institute που αφορά το εργατικό δυναμικό 46 χωρών, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σχεδόν το ήμισυ των δραστηριοτήτων εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν τη δυνατότητα να αυτοματοποιηθούν.
Το μέγεθος της επίδρασης της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης πάνω στις θέσεις εργασίας φαίνεται να συνδέεται με το επίπεδο δεξιοτήτων των εργαζομένων. Αν μία θέση αυτοματοποιηθεί ή όχι, επαφίεται στο πόσο απλή είναι. Ορισμένες μελέτες προβλέπουν ότι οι θέσεις εργασίας με χαμηλότερες δεξιότητες εργασίας και μεσαίας εξειδίκευσης θα επηρεαστούν ως έναν βαθμό. Οι περισσότερες μελέτες τείνουν να συμφωνούν στο ότι οι εργαζόμενοι με υψηλή ειδίκευση θα επηρεαστούν λιγότερο ενισχύοντας το χάσμα των ανισοτήτων.
Σε έρευνα που πραγματοποίησε η Deloitte, τα στελέχη της αναγνώρισαν πως δεν είναι προετοιμασμένα να αξιοποιήσουν τις αλλαγές που πρόκειται να επιφέρει η Βιομηχανία 4.0, χωρίς όμως αυτό να επηρεάζει τη στρατηγική τους. Μόλις το 30% των ερωτηθέντων εκφράζονται με αισιοδοξία για την ικανότητά τους να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των οργανισμών και των επιχειρήσεών τους, ενώ μόνο το 14% εμφανίζεται σίγουρο πως οι επιχειρήσεις μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις αλλαγές.
Επιπρόσθετα, είναι αφελές να πιστεύουμε πως ο πλούτος που έχει δημιουργηθεί θα αναδιανεμηθεί από τους πλουσιότερους προς τους φτωχότερους. Στοιχεία δείχνουν ότι τα οφέλη της επόμενης αλλαγής θα καρπωθούν από μια σχετικά μικρή ελίτ, επιδεινώνοντας την τρέχουσα τάση προς μεγαλύτερα επίπεδα ανισότητας. Αυτό ήταν ένα σημείο που τόνισε η ελβετική τράπεζα UBS σε μια έκθεση που ξεκίνησε στο Νταβός. Σημειώνει ότι θα υπάρξει «πόλωση του εργατικού δυναμικού, καθώς οι θέσεις χαμηλής ειδίκευσης συνεχίζουν να αυτοματοποιούνται και η τάση αυτή εξαπλώνεται όλο και περισσότερο στις θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης». Βρισκόμαστε στην αρχή μιας βιομηχανικής επανάστασης που βασίζεται στη σύντηξη ψηφιακών συστημάτων. Ευκαιρίες και προκλήσεις απορρέουν από τις μεταβαλλόμενες καταστάσεις. Η ιστορία δείχνει ότι συνήθως επωφελούνται τα μέγιστα εκείνοι όσοι εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες και όχι όσοι ανησυχούν για τις αλλαγές που αυτές δύνανται να επιφέρουν.
Το παρόν άρθρο είναι αναδημοσίευση από το ετήσιο περιοδικό “Finance First” του Finance Club UOM